شجریان آواز را به قله رساند

هنرمندنیوز: من ناگزیرم اینجا از حضرت حافظ مثالی بیاورم که می‌فرماید:

بس نکته غیر حسن بباید که تا کسی / مقبول طبع مردم صاحب نظر شود

و در جایی دیگری هم می‌فرماید:

عشق و شباب و رندی مجموعه‌ی مراد است / چون جمع شد معانی گوی بیان توان زد

گوی بیان زدن در کاری یا چیزی یعنی حرف آخر را زدن بر قله‌ی هنری. استاد شجریان انسانی جامع الاطرافی بود و تنها خواننده‌ای صرف نبود. ایشان بر ادبیات و تاریخ ادبیات و فرهنگ ایران اشراف داشت و آن را به خوبی می‌شناخت و بر مکاتب آوازی ایران هم تسلط کامل داشت. علاوه بر این با هنرهای دیگر مثل هنرهای تجسمی و خوشنویسی و ساز سازی کاملا آشنا بود. تمام این‌ها و رفت آمد با افراد اهل قلم و ادب و بزرگان فرهنگ در طول زمان و عشق به موسیقی و فراگرفتن هرآنچه در آواز ایرانی بود، موجب شد ایشان بدل به یک شخص تمام عیار در آواز ایرانی شوند. یکی از ویژگی‌های استاد شجریان که در دیگر خوانندگان ایرانی نه اینکه نبوده است بلکه اندک و کمیاب است، این که ایشان موجب شد که مردم حافظ و سعدی و مولوی و خیام را بهتر و بیشتر بشناسند. ویژگی دیگری که ایشان داشت به دلیل نوع خواندن آواز، استفاده از تکنیک‌های ویژه و تنوع تحریرها، درست ادا کردن واژه‌ها، موجب شده بود که از خرد و کلان و پیر و جوان همه با آواز ایرانی آشتی کنند. در واقع در پیش از انقلاب خواننده‌های خوش صدا و خوش ذوقی داشتیم ولی اغلب آنچه می‌خواندند مربوط به ترانه‌ها و تصانیف بود و آواز خیلی کم رنگ شده بود. کاری که استاد شجریان انجام داد آواز را به قله‌ای رساند که پیش از آن هرگز چنین جایگاهی نداشت. شما می‌بینید که استاد شجریان بر همه‌ی سبک‌های خوانندگی مانند ترانه و تصنیف و تصانیف قدیم و سرودهای ملی میهنی و ترانه‌های محلی کاملا تسلط داشت. کمتر هنرمندی را می‌شود سراغ داشت که اقبالی مانند ایشان پیدا کرده و این همه در دل و جان مردم خانه کرده باشه.

بدون شک اگر قبل از انقلاب آهنگ سازانی مانند برادران یوسف زمانی نبودند یا استاد پایور نبود، اگر بعد از انقلاب آهنگ سازی چون استاد پرویز مشکاتیان نبود، هرگز آثاری مانند چکاد، نوا مرکب خوانی، برآستان جانان، بیداد و آثاری که با برادران یوسف زمانی در برنامه گلها، کارهایی که با استاد پایور و لطفی در جشن هنر شیراز و کارهای دیگری که با استاد علیزاده به اجرا در آمد و جزء جاودانه ترین آثار موسیقی شصت سال اخیر ایران خواهند بود به ثمر نمی‌نشست؛ در واقع اگر این آهنگسازان نبودند ما هیچگاه با نبوغ استاد شجریان بدین شکل آشنا نمی‌شدیم.

استاد شجریان به همه‌ی شاگردانش بی‌شک تمام رموز آواز را آموخته است و هر کس به فراخور دریافتش توانسته است از دریای عظیم دانش و هنر ایشان برداشت کند. او از معدود افرادی بود که سالیان سال بدون دریافت هیچ‌گونه وجهی علاقمندان را می‌پذیرفت و در راه آموزش آنها از هیچ کوششی دریغ نمی‌کرد.

من با استاد شجریان نسبت خویشاوندی دارم و یادم است اوایلی که انقلاب شده بود در یکی از جشن‌های خانوادگی، ایشان را دیدم و صحبت از کارهای جدید شد، آن موقع تازه کار بر آستان جانان منتشر شده بود، سوال کردم آقای شجریان شما چرا با سنتور نوازهایی که قبلا کار می‌کردید همکاری نمی‌کنید و با ایشان کار می‌کنید؟ گفتند نمی‌دانی، مشکاتیان چیز دیگری ست. من آن موقع جوان بودم و مدتی طول کشید تا به این حقیقت و گفته‌ی طلایی ایشان پی بردم.

در پایان باید گفت استاد شجریان یگانه‌ی آواز معاصر ایران بود و به قول شاعر:

صبر بسیار بباید پدر پیر فلک را / که دگر مادر گیتی چو تو فرزند بزاید