بحرانی نا آشنا

عباسعلی اسکتی |حدود دو ماه می‌شود که مردم دنیا درگیر پدیده شومی به نام ویروس کرونا هستند، معظلی که روند عادی زندگی جامعه جهانی را به شکل عجیبی به هم ریخته و تمام مردم دنیا با یک سردرگمی دیده نشده و کلافه کننده به انتظار راه حلی برای درمان و پایان آن هستند، بی‌شک وجود چنین اتفاق ناخوشایندی بر مقوله هنر که قسمت مهمی از روند زندگی روزانه مردم را در بر می‌گیرد نیز تاثیر مستقیم خود را داشته است، از بیکار شدن تعداد زیادی از هنرمندان تا منتفی و به تعویق افتادن فعالیت‌های هنری و جای خالی آنها در برنامه‌های روزانه افراد، تاثیر کرونا از سینما و موسیقی تا نقاشی و تئاتر، مجسمه سازی و عکاسی، ادبیات و گردشگری، گالری گردی و حتی دنیای مد و فشن نیز پیش رفته و هیچ هنری کم یا زیاد از گزند ضربه این پدیده تلخ در امان نمانده است.

این موضوع در ایران نیز همانند سایر نقاط جهان پیامدهای خاص خودش را داشته است که اگر از عوارض ناشی از قرنطینه خانگی و تاثیر مستقیم آن بر روح و روان و جسم هنرمندان که بگذریم شاید این نکته بیشتر از خیلی از نقاط جهان به چشم بیاید که بی پولی ناشی از کرونا حتی بیشتر از خود این موضوع جامعه هنری را اذیت خواهد کرد، در شرایطی که هیچ کمکی از طرف دولت به نهادهای هنری و هنرمندانی که تنها راه گذران چرخه زندگی شان هنر آنها است نمی‌شود با این وضعیت و شکل و شیوه اقتصاد حال حاضر ایران و با ادامه این روند آینده‌ای نامعلوم انتظار آنها را خواهد کشید.

سردرگمی و تعدیل نیروی کاری که حتی به موزه مشهور لوور پاریس نیز رسیده است تا همین امروز در ایران به منتفی شدن رویدادهای هنری شاخصی انجامیده که به طور مثال می‌توان از جشنواره ی جهانی فیلم فجر و نمایشگاه هر ساله کتاب تهران نام ببرد که زیان‌های خاص خودش را برای فیلمسازها، علاقه مندان دنیای تصویر، نشرهای ادبی و دوستداران ادبیات در پی داشته است، رخدادهای هنری که در تقویم پیش رو دور یا نزدیک به چشم می‌خورند و با کشیدن خط قرمز روی هر کدام از آنها تعداد افرادی که نان هنر خودشان را سر سفره و به خانه می‌برند کمتر خواهد شد.

عکس: رامین ملا محمدی

واکنش‌های داخلی

در همان روزهای ابتدایی فراگیر شدن این بیماری سعید صدرائیان مدیرکل ارتباطات و امور بین‌الملل سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران از اقدامات این سازمان برای مقابله با شیوع بیماری ویروسی کرونا در مراکز فرهنگی شهر تهران خبر داد و گفت: به‌منظور پیشگیری از شیوع ویروس کرونا فعالیت‌های فرهنگی هنری شامل بخش‌های آموزشی، نگارخانه‌ها و موزه‌ها تعلیق شده اگرچه فعالیت‌های روزمره ستادی و مراکز سازمان فعال بوده و متوقف نشده است.

وی با بیان اینکه نصب بنرهای آموزشی با موضوع کرونا در مراکز سازمان فرهنگی هنری از جمله اقدامات در بحث پیشگیری بوده است افزود فعالیت تمامی کتابخانه‌های سازمان نیز تا ساعت ۱۷ است و به‌جز بخش امانت، سایر بخش‌ها از جمله سالن‌های مطالعه، بخش مرجع و نشریات کودک و نوجوان تا اطلاع بعدی تعطیل خواهند بود. همچنین مجموعه‌های ورزشی این سازمان شامل آبی و غیرآبی نیز به‌منظور مقابله با شیوع بیماری کرونا تعطیل است که البته این تعطیلی باره و بباررها تمید شد و این روزها وارد ماه سوم تعطیلی خود خواهد شد.

شاید از مهمترین واکنش‌ها در حمایت از قشر هنرمند و مخصوصا تئاتری می‌توان به نامه سرگشاده شهرام گیل‌آبادی مدیرعامل خانه تئاتر به سیدعباس صالحی اشاره کرد که در این نامه پنج بسته پیشنهادی را برای حمایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از اهالی هنرهای نمایشی ارائه کرد.

در متن این نامه می‌خوانیم: جناب آقای دکتر صالحی، وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی، با سلام و احترام

سپاس از زحمات حضرتعالی و همکاران گرامیتان در مواجهه با بیماری فراگیر کرونا لازم به ذکر است خانواده بزرگ تئاتر تمام مساعی خود را برای یاری و همنفسی با مردم ایران از تبلیغات، خدمات، آموزش و…به کار گرفته‌است تا بتواند همراهی و همگامی با مردم، آسیب‌ها را به حداقل برساند.

اما این خانواده خدوم که بنیه اقتصادی بسیار ضعیفی دارد خود دچار آسیب‌هایی شده که معیشت بسیاری از این خانواده‌ها را به خطر انداخته‌است. لغو اجراهای عمومی، مراسم‌ها، جشنواره‌ها، تمام مشاغل و پیرامون تئاتر را با معضل مواجه و ضرر و زیان فراوانی را متوجه هنرمندان، گروه‌ها، تماشاخانه‌ها، آموزشگاه‌ها و… کرده‌است.

خواهشمندم دستور فرمایید به هر نحو ممکن برای امرار معاش بسیاری از اعضا خانه‌تئاتر، گروه‌ها، هنرمندان و مشاغل تمهیدات لازم اتخاذ شود. خانه تئاتر ضمن ارج نهادن به زحمات شما ۵ بسته پیشنهادی را برای جبران بخشی از ضرر و زیان ناشی از این بلای عمومی به شرح زیر تقدیم می‌کند:

۱. بسته حمایت مالی «پرداخت بلاعوض‌هایی به گروه‌ها، هنرمندان، اعضا خانه تئاتر، تماشاخانه‌ها و مشاغلی که در تعطیلی ناشی از کرونا ویروس دچار تنگی در معیشت و… شده‌اند.»

۲. بسته حمایت اعتباری؛ «لغو مالیات، عوارض شهری، قبوض انرژی و …»

۳. بسته تسهیلات ارزان بانکی؛ «پرداخت وام‌های کم بهره و …»

۴. بسته جبران بیمه‌ای « اقدام بیمه‌ها در پرداخت حقوق ایام بیکاری، حقوق ناشی از عوارض کلی ناشی از بیماری اپیدمی و …»

۵. بسته حمایت بهداشتی ؛ «تقدیم بسته‌های بهداشتی به تمامی هنرمندان عضو خانه‌ها و صندوق اعتباری هنر»

۶. بسته حمایت معیشتی؛ «اهدا بسته حمایت ارزاق عمومی به تمامی هنرمندان عضو در خانه‌ها و صندوق اعتباری هنر …»

خانواده بزرگ تئاتر ایران اعم از استان‌ها، شهرستان‌ها، اعضا محترم خانه‌تئاتر شبکه‌ای فرهیخته و فراگیر هستند که برای انجام ماموریت توسعه فکری و معرفتی جامعه نیاز به حمایت و پشتیبانی دارند، حال که کشور در این شرایط ناگوار قرار گرفته این قشر آسیب‌پذیر جز گروه‌های مهجور فکری و فرهنگی قرار دارند که به جد نیاز به توجه ویژه دارد. لذا از حضرتعالی خواهشمندم دستور فرمایید خانه‌تئاتر را از هر اقدام مقتضی مطلع فرمایند تا به هنرمندان عزیز اطلاع رسانی لازم برای تامین آرامش روانی صورت گیرد.

در همان دوران و بیست و شش اسفند ماه جلسه ویژه مدیران معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با موضوع «بررسی پیامدهای تعطیلی فعالیت‌های هنری به دلیل شیوع ویروس کرونا» در معاونت امور هنری برگزار شد، این جلسه با حضور سیدمجتبی حسینی معاون امور هنری وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، حمید قبادی مشاور اجرایی معاونت، سیدامین مؤیدی مشاور برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی معاونت، محمد اله‌یاری مدیرکل دفتر موسیقی،‌هادی مظفری مدیرکل هنرهای تجسمی، شهرام کرمی مدیرکل هنرهای نمایشی، علی اکبر صفی‌پور مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی و آموزش‌های هنری و مرضیه شفاپور دبیر کارگروه ساماندهی مد و لباس برگزار شد که در آن درباره آسیب‌های اقتصادیِ تعطیلی فعالیت‌های هنری به دلیل شیوع ویروس کرونا و چگونگی و امکان ترمیم آسیب‌ها گفت و گو شد.

ابعاد جهانی

حالا بعد از گذشت بیشت از هشت هفته از تولد ویروس کرونا کسب‌ و کارها تحت تأثیر گسترش ویروس کرونا قرار گرفته‌اند. سایۀ ترس بر تمام جوامع سایه افکنده و فعالیتهای اقتصادی متوقف شده‌اند. در این میان شرکتهای کوچک و متوسط بیشتر از همه در معرض خطر هستند؛ زیرا سرمایۀ کمتری دارند و در بحران‌ها آسیب‌پذیرترند، به گزارش بولتن نیوز، کسب‌وکارهای کوچک در سراسر جهان با یکی از چالش‌برانگیزترین دوران تاریخ معاصر روبه‌رو هستند. گسترش کووید ۱۹ یا ویروس کرونا این مشاغل را وامی‌دارد با محیطی نامطمئن، پیش‌بینی‌ناپذیر و به‌سرعت درحال‌تحول سازگار شوند. شرکت‌های کوچک و متوسط اکنون در میان مشاوره‌های ضدونقیض و گیج‌کننده یا حتی کمبود مشاوره سرگردان شده‌اند؛ هرچند، برای اطمینان از بقای کسب‌وکارشان باید بتوانند مسیر درست را بیابند و برگزینند. مشاغلی که شاید نود درصد جامعه هنری ایران را شامل می‌شود. وقتی تا همین جا برخی شرکت‌های بزرگ مثل شرکت هواپیمایی Flybe انگلستان زمین‌گیر شده‌اند، دور از ذهن نیست که شرکت‌های کوچک و متوسط نتوانند این رکود را تاب بیاورند؛ زیرا علاوه بر اینکه تحت فشار کسب‌وکارهای بزرگ قرار دارند، باید با محدودیت‌های زنجیرۀ تأمین و مصائب نیروی کار هم دست‌وپنجه نرم کنند، به جرات می‌توان گفت که نقدینگی مالی و جریان پولی مهم‌ترین نگرانی هر کسب‌وکاری است، صرف‌نظر از اینکه در کدام شهر و کشور فعالیت می‌کنند، پرداخت‌های دیرهنگام و معوق حتی در زمان رونق بازار هم دردسرساز هستند، و احتمالاً با ادامۀ همه‌گیری کرونا فشار این چالش بیشتر هم می‌شود.

به گزارش پایگاه اینترنتی آرت اند آبجکت، شیوع کرونا جهان را طی یک ماه گذشته به طرز چشمگیری تغییر داد. این امر کسب و کارهای جهانی از جمله بازار هنر را عمیقا تحت تاثیر قرار داده است. تنها در سال ۲۰۱۸ میلادی فروش تولیدات هنری به ۶۷.۴ میلیارد دلار رسید. با وجود قدرت گذشته، بازار هنر اینک در مواجهه با سرعت بالای شیوع این همه گیری جهانی به تقلا افتاده است. همزمان با بسته شدن موقت درهای موزه‌ها و گالری‌ها به روی عموم، تعدادی از نمایشگاه‌های برجسته هنری نیز لغو یا به زمان دیگری موکول شدند که از آن جمله می‌توان به نمایشگاه فریز (Frieze) نیویورک و آرت بازل (Art Basel) هنگ کنگ اشاره کرد، ماه گذشته موزه مشهور لوور در پاریس، موزه هنرهای ملی چین در پکن، موزه هنرهای مردمی گوآنگ‌دونگ و چند موزه دیگر درهای خود را روی بازدیدکنندگان بستند. این تعطیلی‌ها با لغو شدن رویدادهای جمع آوری کمک‌های مالی و از دست رفتن درآمد حاصله از پذیرش اثر و فروش بلیط، به کاهش درآمد موزه و تعدیل نیرو منجر شده است. موزه هنرهای مدرن در نیویورک، موزه هنرهای زیبای بوستون و موزه هنرهای معاصر لس آنجلس تنها چند مورد از موسسات فرهنگی و هنری هستند که در نتیجه تحولات اخیر مجبور به تعدیل نیرو شدند.

ابعاد داخلی

با وجود تعطیعی مراکز و فعالیتهای هنری هنوز برخی از هنرمندان عرصه را خالی نگذاشته و سعی کرده‌اند با اجرای برنامه‌های گوناگون در فضای مجازی یا برخی ابتکارات مخاطبان خود را بی‌بهره نگذارند و حتی برخی فراتر از وظایف خود به تولید ماسک، آگاه‌ کردن مردم برای پیشگیری و … اقدام کرده‌اند، یکی از فعالیت‌های داوطلبانه در مقابله با کرونا پویش «تئاتر تعطیل نیست» بود. در واقع پس از فعالیت داوطلبانه مصطفی بیات، یکی از هنرمندان عرصه تئاتر کشور، در زمینه تولید ماسک برای هموطنان نیازمند، تعداد دیگری از هنرمندان تئاتر نیز با انتشار ویدئویی از تشکیل پویشی به نام «تئاتر تعطیل نیست» برای شکست کرونا خبر دادند، در این ویدئو که توسط الهام شعبانی، بازیگر و طراح لباس تئاتر، ضبط و در صفحه اینستاگرامش منتشر شد، هنرمندان تئاتر در حالی که مشغول دوخت ماسک‌های بهداشتی بودند، شکست کرونا را هدف اصلی خود برشمرده و اعلام کردند که این پویش در پی تهیه و توزیع ماسک میان کودکان کار و هموطنان مناطق محرومی است که در زمینه تأمین ماسک مشکل دارند. از این رو انجمن تئاتر انقلاب و دفاع مقدس تماشاخانه سرو را در اختیار هنرمندان داوطلب قرار داد و به تازگی اداره ‌کل هنر‌های نمایشی نیز به این پویش پیوسته است، از جمله هنرمندان حامی این پویش می‌توان به الهام شعبانی، حسین پورکریمی، ستاره پسیانی، رویا میرعلمی، توماج دانش‌بهزادی، شبنم مقدمی، نوید محمدزاده، افشین‌هاشمی، مهران رنجبر، سارا بهرامی، آرش فصیح، بانیپال شومون، پوریا رحیمی‌سام، آناهیتا همتی، الهام پاوه‌نژاد و نازنین بیاتی اشاره کرد.

در همین راستا تعدادی از هنرمندان برای بالا رفتن آگاهی و امید پست‌هایی را در فضای مجازی منتشر کرده‌اند و در کمپین‌های گوناگون شرکت کرده‌اند. یکی از بیشترین پست‌ها به تصویر پرستاری اختصاص دارد که نقشه ایران را همانند مادری در آغوش گرفته است. بخشی از این تصویر روایتگر ایثار و جانفشانی جامعه پزشکی و پرستارانی است که زندگی خود را به خطر انداخته‌اند تا مردم در آرامش زندگی کنند. همچنین امید و آرامش این تصویر حس امنیت را به مخاطب القا می‌کند.

در عرصه موسیقی نیز خواننده‌ها کنسرت‌های خود را در مقابل صندلی‌های خالی روی صحنه می‌برند، این کنسرت‌ها به صورت زنده از سایت آپارات و همچنین صفحه‌های اینستاگرام شخصیت هنرمندان پخش می‌شود و جالب اینکه مورد استقبال شهروندان هم قرار می‌گیرد.

جمعی از مستندسازان نیز مشغول ساخت و تهیه فیلم‌های مستندی از خط اول مبارزه جامعه پزشکی با کرونا تا لایه‌های اجتماعی و درونی این بیماری مسری در بطن کشور هستند.

با وجودگام‌های روبه جلو باید منتظر ماند و دید که تا چه زمانی بازدیدهای اینترنتی و اجراهای آنلاین می‌تواند ادامه دار باشد و در صورت طولانی تر شدن این حادثه چه راهکارهای تازه‌ای برای پیش بردن روند فعالیت‌های هنری می‌توان پیش بینی و در نظر گرفت، قطعا با طولانی تر شدن این داستان تعداد زیادی از گالری‌ها، تماشاخانه‌ها و پروژه‌ها به شکل دائمی تعطیل خواهند شد و این اتفاق خیلی غم انگیز است. این یک واقعیت ترسناک است و بسیاری از افراد را نسبت به آنچه در ادامه پیش خواهد آمد، نگران کرده است.