هنرمند باید به جامعه امید ببخشد

هنرمندنیوز: استاد محمدعلی دیباج، متولد ۱۹ بهمن ماه ۱۳۱۷ در شهرستان رودسر استان گیلان است. وی فعالیت هنری خود را در اوایل دهۀ ۲۰ هجری شمسی با بازی در یک تئاتر در دوران مدرسه آغاز کرده و در نخستین سال از دهۀ چهل، یعنی سال ۱۳۴۱ پا به عرصۀ دوبلاژ گذاشته است. نه تنها حضور مؤثر و درخشان وی نزدیک به ۶ دهه در عرصۀ این هنر، علاوه بر این که خاطرۀ صدای دلنشین او را در ذهن و قلب مردم به ثبت رسانده است، بلکه از سوی دیگر کسب انبوهی از تجربیات در زمینۀ صداپیشگی، امروز این استاد ارزشمند را به یکی از ستون های مستحکم این هنر ارزشمند مبدل ساخته است که به یقین، هرگز جایگزینی نخواهد داشت. گویندگی در نقش های گوناگون در فیلم های شاخصی هم چون «بر باد رفته» «محمد رسول الله (ص)» ، «دوزاده مرد خشمگین» ، «تنها در خانه» ، «انجمن شاعران مرده» ،  «تلألو» ، «مردی در ترن» ، «پرواز به میامی» «امن» ، «سرزمین موعوود» و «جوکر» و همیچنین سریال های خاطره انگیز «بچه های آلپ»، «زندگی مسیح»، «امام علی (ع)»، «تنهاترین سردار»، «پزشک دهکده»، «بچه های مدرسۀ والت»، «خانوادۀ جدید» و «مارکوپولو» تنها بخشی کوچیک از حضور درخشان استاد محمدعلی دیباج در طول حضور بیش از ۶ دهه در عرصۀ گویندگی و صداپیشگی در دوبلاژ فیلم و سریال بوده است. بازی در فیلم های «پنج تا پنج» و «سربازان اعدام» را نیز نباسیت به عنوان بخشی از کانامۀ بازیگری استاد دیباج دور از نظر داشت. دست اندرکاران روزنامۀ هنرمند بر پای ادب و احترام، آغاز فصلی نو در زندگی این هنرمند فرهیخته را محضر مبارک ایشان و تمامی علاقه مندان به هنر دوبلاژ شادباش عرض نموده و بهترین های زندگی را از خداوند متعال برای این عزیز آرزو دارند.

******

طول زندگی هرگز مهم نیست، بلکه عرض آن مهم است

محمدعلی دیباج، پیشکسوت عرصۀ دوبلاژ که به مناسبت فرارسیدن زادروزش با خبرنگار رادیو و تلویزیون روزنامۀ هنرمند گفتگو، می‌کرد، با اشاره به این که روز تولد جز این که یک سال به سال های عمر او اضافه شده است، هیچ حس دیگری به او نمی‌دهد و اگر این روز، حسی به دیگران منتقل می‌کند، او اطلاعی ندارد، گفت: از روز تولد نتیجه می‌گیرم که یک سال دیگر پیرتر شده‌ام و من همواره به این جمله که می‌گویند: «طول زندگی هرگز مهم نیست، بلکه عرض آن مهم است» کاملاً اعتقاد دارم.

وی در ادامه، با اشاره به این که برخی‌ها می‌گویند که مثلاً یکصد و پانزده سال عمر کرده‌اند و از این موضوع خرسند هستند، افزود: باید از این افراد پرسید که امروز و در این سن و سال چه خدمتی به جامعۀ خویش ارائه کرده‌اید و من روز تولد برای من مفهومی جز ازدیاد سن ندارد، اما در عین حال خانواده و فرزندان من در این روز شادی می‌کنند و فرارسیدن روز تولدم را به من تبریک می‌گویند.

گویندۀ فیلم خاطره انگیز «تنها در خانه»، در ادامه با اشاره به این که علاقۀ فراوانی به بازیگری بر روی صحنه دارد و تنها یک بار به عنوان بازیگر بر روی صحنه در زمان فارغ التحصیلی دوران متوسطه حاضر شده است، تصریح کرد: من در این نمایش کمدی، در یک نقش جدی با مرحوم معمارزاده به کارگردانی آقای «هوشنگ خبازحسینی» هم بازی بودم و این نمایش، تنها حضور من بر روی صحنۀ تئاتر بوده است.

مسیر ۶ ماهۀ آموزش دوبلاژ را یک ماه و نیمه طی کردم

وی، در ادامه با اشاره به این که در سال ۱۳۴۱ به سفارش یکی از کارگردان های معروف آن زمان به نام «مهدی رئیس فیروز» که فیلم فارسی می‌ساخت به یکی از مدیران دوبلاژ به نام هوشنگ کاظمی در استودیوی «ایران فیلم»، که در محل فعلی خانۀ سینما معرفی شده است، خاطر نشان کرد: من برای ایشان، شعری از منظومۀ «عقاب» استاد «پرویز ناتل‌خانلری» خواندم و در ادامه، نثری از دیباچۀ «گلستان سعدی» خواندم و بعد، ایشان به من گفت که صدای بسیار خوبی دارید، اما این کار را بلد نیستید و من باید آن را به شما یاد بدهم و من برای این آموزش مزدم را از شما خواهم گرفت و من انقدر مشتاق بودم، بدون آن که بپرسم این مزد چیست، آن را پذیرفتم  بلافاصله ایشان گفتند شما می‌بایست به مدت ۶ ماه رایگان برای من کار کنید و من آن قدر مشتاق بودم که پذیرفتم و بعد از آن، تا ۶ ماه نقش های سنگین فیلم‌ها را برایش گویندگی می‌کردم.

دیباج با اذعان به این امر که یک سال قبل از تشکیل سندیکا وارد عرصۀ دوبلاژ شده بوده است و در آن زمان از مدیران دوبلاژ از جمله مرحوم هوشنگ کاظمی خواستند که لیست گویندگان را برای عضویت در انجمن ارائه بدهد، یادآور شد: سندیکای گویندگان فیلم به منظور حفظ منافع مادی و معنوی گویندگان فیلم تأسیس و در آن زمان پیشنهاد شد که سندیکای گویندگان، به دلیل فعالیت هنری خویش به انجمن گویندگان تغییر نام پیدا کند.

هرگز از مدیران دوبلاژ نخواسته‌ام که برای من کار کنار بگذارند

گویندۀ فیلم خاطره انگیز «محمد رسول الله (ص)» با اشاره به این که علاقۀ او به گویندگی همچنان در قلب او به همان اندازۀ روز نخست ورود به گویندگی پا برجاست، گفت: شوق و علاقه به این کار در قلب و در وجود من در دبیرستان حکیم نظامی آغاز شد و در آن زمان که تئاترها و فیلم‌ها را به مدرسۀ ما می‌آوردند، صدایی روی این فیلم‌ها بود که نریشن می‌گفت و من جملات او را حفظ، تکرار و تمرین می‌کردم.

وی با اشاره به این که در مدت زمان حضورش در عرصۀ دوبلاژ هرگز آنونس فیلم و نریشن نخوانده است و این موضوع به اخلاق او در کار باز می‌گردد، افزود: تعدادی از گویندگان بوده‌اند که همواره تلاش می‌کردند تا خود را هر چه بیشتر معرفی کنند و در این راستا، به مدیر دوبلاژ می‌گفتند که مثلاً من می‌خواهم در فلان نقش گویندگی کنم و یا نریشن فلان فیلم را بخوانم، اما من هرگز در این شش دهه به هیچ یک از مدیران دوبلاژ نگفته‌ام که برای من کار کنار بگذار و هر کس اگر نقشی در فیلمی به من داده است، انتخاب خودش بوده است و هرگز از کسی نخواسته‌ام که به من کار بدهد.

وی با تأکید بر این که بر روی گویندگی خویش تصعب داشته است، تصریح کرد: بسیار پیش آمده است که من مثلاً تکه‌ای از فیلم را گویندگی می‌کردم و مدیر دوبلاژ می‌گفت بسیار عالی است و دست شما درد نکند، اما من از او خواهش می‌کردم که اگر امکان دارد، یک بار دیگر این قسمت از فیلم را دوباره گویندگی کنم تا دلم راضی شود، حال در این میان، برخی از مدیران دوبلاژ می‌پذیرفتند و برخی دیگر نیز به همان یک بار بسنده می‌کردند و این قسمت در اختیار و تشخیص مدیر دوبلاژ است.

مهم نیست که کار کم است، مهم این است که چگونه اجرا می‌شود

گویندۀ فیلم سینمایی «سرزمین موعود» در بخشی دیگر از این گفتگو، با اشاره به این موضوع که مسلم است که دوست داشته است نقش های مهم تری را صحبت کند، با اشاره به این موضوع که مرحوم «مانی» از گویندگان پیشکسوت و قدیمی هنر دوبلاژ، به او گفته است که در کار هنر، نقش کوچک وجود ندارد، بلکه هنرپیشۀ کوچک وجود دارد، تأکید کرد: ایشان اعتقادشان این بود که شما فرض کنید که روی صحنۀ تئاتر به عنوان یک بازیگر ظاهر می‌شوید و در آن صحنه تنها دو خط دیالوگ دارید و بعد از صحنه خارج می‌شود، همان دو خط را باید با حسش بگوئید و هنرمندانه بگوئید و اصلاً در عین این که مهم نیست که این کار کم است، بسیار مهم است که این کار چگونه اجرا می‌شود.

دیباج، با تأکید بر این مفهوم که این سخن مرحوم مانی را همواره آویزۀ گوش خود داشته است و اگر در مواردی پیش می‌آمده است که او از مدیران دوبلاژ درخواست می‌کرده که قسمت مربوط به خود را دوباره گویندگی کند، به این خاطر است که عاشق این حرفه بوده و هست، یادآور شد: همواره دلم می‌خواست آن چه را که می‌گویم به بهترین شکل ممکن در بیاید.

وی با اشاره به این موضوع که استاد «منوچهر اسماعیلی» یکی از مهم ترین اشخاصی است که در محضر ایشان کار کرده است و مسائل بسیاری را از او آموخته است و گویندگی به جای «نجاشی» پادشاه حبشه را این استاد بزرگوار به او واگزار کرده است، خاطر نشان کرد: استاد منوچهر اسماعیلی، علاوه بر این که مدیریت دوبلاژ این فیلم را بر عهده داشته و مضاف بر آن خودشان در دو نقش با هنرمندی تمام گویندگی می‌کردند و نباید فراموش کرد که عزیزانی مثل جناب آقای جلال مقامی و جناب آقای خاوری، در این فیلم به زیبایی به گویندگی پرداخته اند.

فیلم سینمای «محمد رسول الله (ص)» یک مدرسۀ بزرگ دوبلاژ است

گویندۀ فیلم سینمایی «محمد رسول الله (ص)» با اشاره به این که به نظرش از الطاف خداوند بوده است که دوبلۀ این فیلم در زمان خود بسیار عالی از آب درآمد و یکی از مهم ترین عوامل این موفقیت این بوده است که انتخاب صداها بسیار درست بوده است، گفت: این فیلم واقعاً یک مدرسۀ بزرگ دوبلاژ است و به نظر من، این فیلم می‌بایت در بدو ورود کارآموزان دوبلاژ برای آنان پخش شود تا بتوانند از آن دوبله یاد بگیرند.

دیباج با اشاره به این که زمانی که گویندگان تازه کار در کنار او می‌نشینند، اگر ببیند که آن گوینده می‌تواند جمله‌ای را که گفته است، بهتر از دفعۀ قبل بگوید، به آن‌ها گوشزد می‌کند و در نهایت، آن‌ها نیز تلاش می‌کنند تا عیب خویش را رفع کنند، ادامه داد: در دوبله روزنامه نباید خواند، چرا که دوبلاژ یک تئاتر نشسته است و این که می‌گویند صدای خوب باید در دوبلاژ به کار گرفته شود، باید در نظر داشت که می‌بایست یک گوینده یک بازیگر خوب باشد.

وی سینما را مهم ترین آئینۀ جامعه دانسته و با تأکید بر این مفهوم که همان گونه که در جامعه و زندگی واقعی مردم، همۀ صداها خوب و فاخر نیستند، اظهار داشت: چون سینما، آئینه‌ای از جتماع است، باید صداها در سینما نیز مطابق صداهای واقعی اجتماع باشد و بسیار معقتدم اجرا و بازیگری در دوبلاژ، بسیار مهم تر از صدای خوب است و عزیزانی مثل اساتید ناظریان، دوستدار و مقبلی از جملۀ کسانی هستند که هرگز جایگزین آنان در دوبلاژ پیدا نخواهد شد.

این گویندۀ پیشکسوت، مرحوم «ایرج دوستدار» را از گویندگان موفقی برشمرده که با گویندگی به جای «جان وین» موفقیت های بی نظیری را در دوبلاژ به نام خود ثبت کرده است، تصریح کرد: زمانی که مردم می‌فهمیدند که «جان وین» در فیلمی بازی کرده است و مرحوم «دوستدار» به جای او حرف زده است، در مقابل درب های سینما، برای دیدن آن فیلم صف می‌کشیدند.

وی با اشاره به این موضوع که سازمان صدا و سیما آن گونه که باید به گویندگان بها نمی‌دهد و حق الزحمۀ آنان را پرداخت نمی‌کنند، تأکید کرد: خطاب به مدیر واحد دوبلاژ گفتم که بود و نبود این پول تأثیر چندانی در زندگی من ندارد و امروز شاید بتوان گفت که تقریباً در حال کناره گرفتن از این کار هستم.

دیباج با تأکید بر این مفهوم که این سؤال همواره پیش روی او بوده است که «مگر چند سال باید کار کرد؟» یادآور شد: باید این فرصت را به جوانان مستعد داد تا با حضور در این حرفه رشد کنند و استعداد خویش را به جامعۀ هنری نشان بدهند.

هنر به زندگی انسان جلا می‌بخشد

گویندۀ فیلم «مردی در ترن» در پایان این گفتگو، هنر را دارای تعریفی خاص دانسته و با اشاره به این که هنر را پدیدۀ زندگی می‌داند که عشق در آن ایجاد می‌کند، ادامه داد: من معتقدم کسانی که عاشقان هنر هستند، برای زندگی هدف دارند و تلاش می‌کنند روز به روز پیشرفت کنند، چرا که معقتد هستند هنر به زندگی هدف می‌دهد، جلا می‌دهد و به انسان هنرمند امیدواری می‌دهد.

دیباج با اشاره به این که هرگز برای ریاست ساخته نشده است و با ۲۰ سال سابقۀ کار اداری بازنشسته شده است، اظهار داشت: تلاش کردم تا بعد از بازنشستگی با تمرکز بیشتری به هنر بپردازم و مسئول بخشی که من در آن فعالیت می‌کردم، به من اجازۀ بازنشستگی نمی‌داد، اما در عین حال بعد از بازنشستگی به فعالیت هنری‌ام ادامه داده و دوبلاژ را رها نکردم.

• گفتگو: امین کردبچه چنگی
• عکس: مینا قانع