سایه‌های خشم

یاسمن خلیلی‌فرد| تصورش را بکنید؛ جنت لی بازیگر نقش ماریون که مهم‌ترین ستاره‌ی فیلم است و یک سوم ابتدایی فیلم تماماً بر محوریت حضور او می‌گردد پس از بالا کشیدن مقدار زیادی پول شاد و سرخوش درحال دوش گرفتن است که در کسری از ثانیه به‌صورت غیرمترقبه‌ای مورد حملات چاقو قرار می‌گیرد و در کشمکشی نفس‌گیر و رعب‌آور به قتل می‌رسد، بدیهی‌ست تماشاگری که به‌واسطه‌ی عادت کلاسیکش انتظار دارد قهرمان فیلم تا پایان درام زنده بماند چه‌قدر از تماشای چنین صحنه‌ای شوکه می‌شود. پس از به‌پایان رسیدن این سکانس فیلمساز چرخشی صد و هشتاد درجه‌ای می‌کند به زندگی نورمن بیتس (آنتونی پرکینز) تا به مرور بدانیم‌ و‌ بفهمیم که راز قتل هولناکِ ماریون کرین چیست.

آلفرد هیچکاک ۶۰ سال قبل «روانی» را درحالی ساخت که هیچ‌یک از کمپانی‌های بزرگ هالیوود حاضر به سرمایه‌گذاری روی آن نمی‌شدند. او فیلم را به هزینه‌ی خود ساخت و البته ستارگانش‌ برای یدک کشیدن افتخارِ حضور در فیلم این استاد بزرگ دستمزدهای خود را به‌شدت تقلیل دادند.

در زمان اکران «روانی» هنو‌ز رده‌بندی سنی فیلم‌ها رواج نداشت و بنابراین گفته می‌شود بسیاری از مخاطبان جوان‌تر به‌شدت از تماشای چنین فیلمی دچار لطمات روحی شدند. به گفته‌ی راجر ایبرت شاید بزرگ‌ترین تأثیر فیلم بر‌ مخاطبانش آن بود که خیلی‌ها پس از دیدن آن تا چندوقت به‌هنگام دوش گرفتن دچار اضطراب می‌شدند.

هیچکاک برای طبیعی درآمدن این سکانس نفسگیر سختی‌های بسیاری را نیز به جنت لی تحمیل کرد. گفته می‌شود او وقتی آب را باز می‌کند ناگهان آب یخ روی سرش می‌ریزد که این مسئله حال او را خراب می‌کند. برای طبیعی جلوه دادن حملات چاقو هیچکاک خود چاقو را مکرراً به سمت بازیگر می‌برد و او را به‌لحاظ روانی در ترس و فشار قرار می‌دهد.

این سکانس را به‌لحاظ تقطیع و اتصال درست نماهایش می‌توان درحد یک شاهکار دانست. جورج‌ توماسینی تدوینگر هیچکاک با ارائه‌ی تدوینی غیرآیزنشتاینی(!) شیوه‌ای غیرمعمول و ناآشنا را اتخاذ می‌کند که بعدها در مونتاژ بسیاری از فیلم‌های هم‌ژانر مورداستفاده قرار می‌گیرد. موسیقی متن این بخش از کار نیز به ایجاد حس ترس بیشتر درآن کمک بسزایی کرده‌است.

«روانی» بااقتباس از یک رمان ساخته شد؛رمانی که نویسنده‌اش رابرت بلاک آن‌را براساس یک داستان واقعی نوشته بود. ماجرا از این قرار بود که قاتلی زنجیره‌ای به‌نام اد گین که در همسایگی نویسنده زندگی می‌کرد مادرش را پس از مرگ در اتاق خود نگه داشته بود و خودش مانند او لباس زنانه می‌پوشید.

هیچکاک برای این فیلم نامزد جایزه‌ی اسکار شد.

او برای آن‌که فیلمش لو نرود اجازه‌ی تبلیغ آن‌را در تلویزیون و … نداد و بسیاری از تماشاگران نمی‌دانستند دارند به تماشای چه فیلمی می‌روند.

شاید جالب باشد اما «روانی»، فیلمی که هیچ‌یک از کمپانی‌های مهم حاضر به سرمایه‌گذاری روی آن نشدند پرفروش‌ترین فیلم‌هیچکاک شد.

این فیلم در همان سال‌ها در ایران با نام «روح» به‌نمایش درآمد که به زعم من، «روانی» عنوان مناسب‌تری برایش بود.