رویداد صاحبدلان نگاهی نو به مقوله تئاتر دینی
- شناسه خبر: 85362
- تاریخ و زمان ارسال: ساعت
این اتفاق باعث میشود طیفی از جامعه در طول سال چه در ایام سوگواری و چه در روزهای اعیاد دینی بتوانند محصولات فرهنگی که مورد علاقه شان است را داشته باشند.
به این بهانه نگاهی داریم به نحوه اجرا و تولید نمایش های دینی در ایران
تئاتر دینی و مذهبی یکی از برجسته‌ترین گونه‌های تئاتری است که از بطن آیین‌های نمایشی بیرون آمده و موفقیت آن متکی به اتصال منطقی و مناسب تماشاگر با مضمون نمایش، پرهیز از کلیشه‌سازی و نگاهی مسلط به رویکردهای هنر و دین در عرصه‌ی هنرهای نمایشی است. حال اگر به تاریخ تئاتر دینی در ایران مراجعه کنیم، غالباً تعریف تئاتر دینی چیزی جز روایت تاریخی دین از زندگی پیامبران و مسائل پیرامون ایشان نبوده است.
اجرای تئاتر مذهبی به خاطر کسب درآمد، در تئاتر کشور به صورت عادتی نابه‌جا در آمده که تنها در انحصار عده‌ای خاص است. وقتی کارگردان این نمایش بیان میکند که «اگر تئاترهای مناسبتی از زمان خاص خود خارج شوند برای مخاطب هیچ جذابیتی ندارد!» باید پرسید آیا برای اجرای نمایش مذهبی در راستای بیان اعتقادهایمان احتیاج به زمان خاصی داریم؟!
در ساده‌ترین تعریف از دین می‌توان این گونه بیان کرد که دین مجموعه‌ای از عقاید، مناسک و آیین‌های افراد یک اجتماع (چه به شکل فردی یا گروهی) است که ریشه‌ی خداشناسی دارد و درصدد آموزش راه و رسم درست زندگی کردن است. تئاتر نیز اگر نشانه‌ای از تعریف یاد شده در آن هویدا و قابل لمس و درک باشد، «تئاتر دینی» خوانده میشود.
تئاتر دینی، جزو نمایشهای است که مخاطبین بسیاری در جامعه دارد و از دیر باز در ایران به گونه های مختلف اجرا میشده، با توجه به پیشینه هنر دینی در ایران، باید تلاش شود تا ارزشهای مورد پسند مردم دوباره احیا شود، چراکه کوتاهی برخی از مسوولان مانع گسترش آن و نهایتا کمرنگ شدن این نوع نمایش شده است.
نمایش دینی متعلق به همه هنرمندان تئاتر ایران است ، آدمهای تکراری، اندیشهای تکراری میآورند و لازم است هنرمندانی با اندیشهای بازتر و به روزتر وارد عرصه تئاتر شوند، علی الخصوص تئاتر دینی که نیاز به پژوهش و مطالعه زیاد می طلبد و با توجه به ساختار مذهبی جامعه ، نمایشهای مذهبی باید از جایگاه ویژهای در میان هنرهای نمایشی برخوردار باشند، اما واقعیت ها حکایت از این دارند که این نوع نمایشها مهجور مانده اند و فقط در ایام خاصی است که ضرورت اجرای این گونه آثار احساس میشود و بعد از آن مقطع دوباره به فراموشی سپرده میشوند.
با این حال وجود برخی موانع و مصائب باعث از بین رفتن اعتماد به نفس گروههای نمایشی دینی برای رجوع به موضوعاتی از این دست میشود و آنها بر سر دو راهی قرار میگیرند که آیا میتوانند منویات و خلاقیتهای خود را در امور دینی بیان کنند یا اینکه تابع دستورات باید و نبایدهای دائما متغیر سیاستگذاران تئاتر باشند.
اینگونه مشکلات و آسیب ها نزدیک شدن به حیطه تئاتر دینی را پرخطر و دست و پا گیر میکند و بر این اساس بسیاری از هنرمندان ترجیح میدهند از ورود به این حوزه پرهیز کنند. باید تئاتر مذهبی را رونق بخشید و با درنظر گرفتن سرمایه و اعتبارات مالی از آن حمایت کرد. متولیان باید تلاش کنند با تشویق و ترویج و برنامه ریزی درست، به این هنر جانی دوباره ببخشند. شاید برای برون رفت از این بحران، برنامه ریزی درست در کنار بالا بردن آگاهی مردم و تخصیص بودجه و اعتبارات کافی مرهمی باشد بر زخم کهنه تئاتر دینی در ایران، تا آن را مجددا احیا کرد.
مشکل دیگر کمبود و ضعف در نمایشنامه های دینی است. این مسئله، گره های کور و باز نشدنی دارند که برخی از افراد برای حفظ و پایداری این هنر دینی ناگزیرند، با مصائب پیشرو کنار بیایند. شایسته است برای روایت وقایع، افراد و شخصیتهای مهم، بدون تحقیق و بدون مطالعات زبان شناسی و فرهنگ شناسی شروع به کار نکنیم و صرفاً به کمیت و تکثر کار دلخوش نباشیم. تئاتر دینی باید نیاز یک هنرمند باشد، بدون ریا و به دور از خوشایند مسوولان و مدیران چرا که زیبایی و ماندگاری هنر دینی، اعتقادی بودن و بر دل نشستن آن است.
این برداشت اشتباه و تک بعدی از یک سو نه تنها ضربه‌ای مخرب به مقوله‌ی تئاتر دینی در مفهوم ناب آن وارد میکند، بلکه به لحاظ آسیب‌شناسی نیز مخاطب را دل‌زده از تئاتر و نمایش مفاهیم مذهبی در بطن آن می‌نماید. از سوی دیگر باید اذعان داشت که متأسفانه تئاتر دینی یا هر نوع نمایشی که بر اساس مناسبتی تولید میشود در ایران به محصولی سفارشی یا جشنواره‌ای بدل شده است و هیچ گاه مانند سایر گونه‌های نمایشی در طول سال روند اجرایی پویا نداشته است.
تشابه‌های بسیاری میان تئاتر و ادیان رسمی وجود دارد که باعث شده تا تئاتر را به مثابه‌ی یک دین به حساب آوریم. نخست این که تئاتر تمامی بخش‌های یک دین را داراست. در مرکز تمامی ادیان رسمی، آیین‌های نیایشی نهفته است؛ یعنی یک نظام نمایش مذهبی. آیین‌های نیایشی، اسطوره را به وسیله‌ی کلام یا دعا و اوراد مذهبی و کنش یا آیین مذهبی، بازآفرینی می‌کنند.
در واقع تئاتر دینی، نمایش برانگیختن عواطف پاک انسانی مبتنی بر آموزه‌های اخلاقی و معنایی است. اما سؤال‌هایی در مورد نمایش مذهبی به ذهن می‌رسد که پاسخ دادن به آنها علل و انگیزه‌های لزوم اجرای آثار دینی را مشخص میکند.
«رضا پورزارعی»
