تئاتر امروز به سمت لاکچری شدن و درآمدزایی حرکت کرده است

هنرمندنیوز: مسعود طیبی در گفتگو با «هنرمند»، بابیان‌این‌نکته‌که از زمان ورود به دانشگاه و به تبع آن آشنایی‌اش با استاد «اکبر رادی»، نوه نگاه او به هنر و به ویژه هنر نمایش تغییر پیدا کرده است، گفت: از این زمان بود که خیلی بیشتر درگیر مسائل اجتماعی جامعۀ خودم و معضلات موجود در جامعه شدم و از طرفی دیگر، پس از آشنایی با دنیای فلسه و جامعه‌شناسی، نگاه من بیشتر به این اتفاقات معطوف شد و آثاری را که تولید کردم، همگی در این فضا و این زمینه بود، مثل نمایش‌های «صیادان»، «در مه بخوان»، «خداحافظی نکن»، «برزخ و چند داستان دیگر».

وی که فعالیت خود را در عرصۀ تئاتر از سال ۱۳۷۶ آغاز کرده است، با اشاره به این نکته که ۷ اثر را از اکبر رادی طراحی و اجرا کرده است، افزود: من «صیادان»، «آهنگ‌های شکلاتی»، «خانمچه و مهتابی»، «در مه بخوان» و «کاکتوس» و بسیاری دیگر از کارهای استاد «اکبر رادی» را کارگردانی کرده‌ام و باید بگویم که مقداری با گذر زمان و کسب دانش و تجربه و شناختی که از کارگردانان مطرح و مدرن جهان به دست آوردم، نوع و شکل کار من تغییر پیدا کرد و وارد مبحث اقتباس‌ها از آثار «ویلیام شکسپیر» شدم که یکی از برجسته‌ترین آن‌ها، از نمایش «افلیا» بود که در شانزدهمین جشنوارۀ بین‌المللی «ویلیام شکسپیر» نیز حضور داشت و در آرشیو جهانی «شکسپیر» نیز به عنوان تنها اثر ایرانی ثبت شده است.

این کارگردان تئاتر، در ادامه، بااشاره‌به‌این‌امرکه همواره آموزش و تدریس را به صورت جدی و حرفه‌ای پیگیری کرده است، ادامه داد: من چه در دانشگاه و چه در آموزشگاه‌ها تا به امروز تلاش کردم که توان خود را بر روی آموزش متمرکز کنم تا بتوانم سطح کیفی ارائۀ آثار از سوی دانشجویان خویش را بالا ببرم و آن‌ها را به صورت علمی و عملی وارد کار کنم و برای مثال، می‌توان گفت که در سال‌های گذشته، بنده از معدود اساتیدی بوده‌ام که در بخش اساتید جشنوارۀ تئاتر دانشگاهی حضور داشته‌ام و اثر خویش را در تئاتر شهر، حوزۀ هنری و برخی دیگر از تئاترهای مطرح تهران به روی صحنه برد.

وی که برای نخستین بار، در زمان دانش‌آموزی نمایشی را با عنوان «روایتی از این ولایت»، یا «علی واکسی» به روی صحنه برده است که توانسته است در جشنواره‌های متعدد حضور پیدا کند، با اشاره به این نکته که تمامی عوامل و بازیگران آثاری را که تا به امروز به روی صحنه برده است، از میان دانشجویان خویش انتخاب کرده است، اضافه کرد: من همواره معتقد هستم که اگر پایه‌های علم و دانش با عمل آمیخته نشود، هرگز نخواهیم توانستنسل آیندۀ درخشانی دانشته باشیم و معتقدم، نسل پیش روی ما باید بداند که تئاتر، هنری است که وظیفۀ کالبدشناسی زخم‌های جامعه را برعهده دارد و باید چاره‌ای برای آن بیاندیشد.

طیبی، از مجموعه اقتباس‌هایی که از آثار «ویلیام شکسپیر» داشته است، در مرکز تئاتر مولوی تهران به روی صحنه برده است، با تأکید بر این مفهوم که اگر امروز کودکان و نوجوان را روی صحنه می‌بریم، بسیار مهم است که بدانیم چرا و با چه کاری آنان را روی صحنه می‌بریم، اظهار داشت: اگر در این مسیر گام برداریم، می‌توانیم این امید را داشته باشیم که نسل آینده، خودشان تولیدکننده و مولد آثار نمایشی باشند و بر اساس ضرب‌المثل معروفی که داریم، ما وظیفه داریم که «ماهیگیری به فرزندان خویش بیاموزیم»، نه این که «ماهی دست فرزندانمان بدهیم و این موضوع مهمی است که همواره باید آن را مد نظر داشت و به آن پرداخت.»

این کارگردان جوان و با سابقۀ تئاتر، که آثاری مانند «دکه‌ای بین راه» را هدایت و کارگردانی کرده است، در خصوص وضعیتی که تئاتر ما در آن قرار دارد، با اشاره به این مفهوم که امروز ضروری است که آثار تولید و اجرا شده در دهه‌های ۸۰ و ۹۰ این مملکت را مورد بررسی و ارزیابی قرار بدهیم، تصریح کرد: واقعیت این است که روند تولید آثار هنری، تا آن جا که نظر شخصی من است و تلاش کردم نگاهی علمی و تحلیلی به آن داشته باشم، به گونه‌ای بوده است که در دهۀ ۸۰، شاید ظهور و بروز کارگردانان شاخصی بوده‌ایم که ریشۀ آموزشی آنان، در نیمۀ دوم دهۀ ۷۰ شکل گرفت و افرادی مثل «حامد محمدطاهری»، «حمیدرضا پورآذری»، «علی اصغر دشتی» و دیگر افرادی از این دست، از جملۀ کسانی بودند که در این فضا ظاهر شدند و آثاری خلاقانه را به روی صحنه برده و به مخاطب خویش ارائه کردند.

وی بابیان‌این‌نکته‌که افرادی مانند «علی اصغر دشتی»، نمایش‌هایی مانند «ملانصرالدین» را به روی صحنه برده است که از جملۀ آثار شاخص او بوده است، خاطر نشان کرد: من تصور می‌کنم این نمایش و نمایش‌هایی از این دست، از جملۀ کارهایی بوده است که من چه در ایران و چه در خارج ایران بوده است که اگر نخواهیم لقب درخشان‌ترین اثر را به آن اعطا کنیم، باید بگوییم که جزء ۳ اثر درخشان تئاتری بوده است که من در زندگی خویش دیده‌ام.

وی تولید اندیشه، دانش و آثاری را که حرفی برای زدن داشته باشد، از جملۀ رفتارهای مهم اهالی تئاتر در دهۀ ۸۰ برشمرده و با اشاره به این نکته که اگر نگاهی به آثار کارگردانانی مانند «آرش دادگر» که آن زمان جوان‌تر بوده‌اند بیاندازیم و آثاری مانند اثر عجیب و غریب «کالون و قیام کاستلون» را مورد بررسی قرار دهیم، به این نتیجه خواهیم رسید که این دست از آثار قصدا داشتند که ساخت‌های اجرایی و مفهوم آثار نمایشی را تفاوتی شاخص ببخشند، یادآور شد: متأسفانه پس از این که طرح سند ملی توسعۀ تئاتر که دکتر رحمت امینی بر روی آن کار می‌کردند، با هزاران مشکلی که در مسیر داشت، به سرانجام نرسید و بلافاصاله قرارداد تیپ مرکز هنرهای نمایشی ملغی شد، به این بهانه که هنرمندان در حال دریافت پول از وزارت ارشاد هستند و کارهای آن‌ها خیلی کیفیت آن‌چنانی ندارد و خیالشان بابت این قضیه راحت است و تماشاگر ندارند و باید خودشان این کار را بکنند و درآمدزایی کنند، تئاتر ما از سال‌های انتهایی دهۀ ۸۰ و سال‌های ابتدایی دهۀ ۹۰، از تئاتر کنش‌گرا به سمت تئاتر لاکچری و تئاتری که تنها هدف آن پول درآوردن است، چرخش کرد.

این کراگردان تئاتر، بابیان‌این‌نکته‌که امروز متأسفانه می‌بینیم که بسیاری از کارگردانانی که کارگردانان بسیار خوب و متفکری بوده‌اند، امروز یا خانه‌نشین هستند و یا دیگر پس از این رخدادها، دست به تولید آثار نمایشی نزده‌اند و یا متأسفانه مهاجرت کرده‌اند، گفت: در این زمان بود که سر و کلۀ آدم‌هایی در تئاتر ما، با عنوان تهیه‌کننده پیدا شد و این دست از افراد کسانی بوده‌اند که تنها سرمایه و بضاعت مالی برای تهیه‌کننده شدن داشته‌اند و در این زمان بود که هر کسی پولدار شد، به او لقب تهیه‌کننده دادند و این‌ها مشکلات و معضلاتی بود که برای تئاتر ما در این زمان ایجاد شد.

طیبی، احداث و شروع به کار تماشاخانه‌های خصوصی در تئاتر امروز ایران را فی‌ذاته رخدادی مبارک دانسته و با اذعان به این امر که این تماشاخانه‌ها اتفاق خوبی در تئاتر بود، اما متأسفانه باید گفت که امروز، این تماشاخانه‌ها کاربرد و تعریف غلطی در تئاتر روز کشور پیدا کرده‌اند، افزود: «نتیجۀ این امر این است که بسیاری از آثار نمایشی که امروز روی صحنه می‌روند، از کیفیت بسیار پائینی برخوردار هستند که فقط جنبۀ این را دارد که بتوانند تماشاگر را با انواع و اقسام وضعیت‌هایی که نه تنها تفکر و اندیشه در آن نیست، بلکه فقط بسیار ناراحت‌کننده است و مسائل حتی ضداجتماعی را با خود به همراه دارند، سرگرم کنند.»

وی، در همین راستا، ضمن ابراز تأسف از این امر که مسائل یاد شده، امروز تئاتر را دچار معضل عظیم و عجیبی کرده است و با بیان این که امروز، درب‌های بسیاری از دانشگاه‌هایی که بدون کنکور در حوزه‌هایی مانند تئاتر که علاقه‌مندان بسیاری دارد، باز شده است و هیچ نظارتی در سطح آموزش تئاتر در دانشگاه‌ها نیست، ادامه داد: «باید گفت امروز برخی از اساتیدی که در دانشگاه‌ها در رشته‌هایی مانند تئاتر مشغول به تدریس هستند، چه به لحاظ علمی و چه به لحاظ عملی حتی صلاحیت تدریس ندارند و همین امر موجب می‌شود که ما شاهد این باشیم که تجربۀ عملی دانشجویی که تازه وارد دانشگاه می‌شود، در بسیاری از موارد از استاد بیشتر است.»

این کارگردان با سابقۀ تئاتر که تا به امروز ۳۸ اثر نمایشی را کارگردانی کرده است، با طرح این پرسش که امروز و در چنین شرایطی، یک استاد چگونه می‌تواند چیزی را آموزش بدهد و در مورد جنبه‌های عملی هنر دراماتیک صحبت کند، اضافه کرد: «متأسفانه این امر، امروز یکی دیگر از وجوهی است که در حال آسیب زدن جدی به بدنۀ تئاتر کشور است و باید گفت که وضعیت هنری تئاتری ما را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد.»

طیبی، بابیان‌این‌نکته‌که امروز، ما به پدیده و مقوله‌ای با عنوان جشنوارۀ تئاتر دانشجویی و یا کلاً تئاتر دانشگاهی و یا جشنواره‌هایی مانند تئاتر «تجربه» و «سوره»، روبرو بوده‌ایم که رقابت در آن‌ها آن‌قدر سنگین بوده است که دانشجویان تئاتر برای حضور در این دست از جشنواره‌ها مجبور بوده‌اند که سطح علمی و عملی خویش را به شدت ارتقاء دهند و امروز متأسفانه از این دست از جشنواره‌ها خبری نیست، اظهار داشت: چون این دست از جشنواره‌ها امروز کلاً به حالت تعلیق در آمده‌اند و آن طوری که در اوایل دهۀ ۸۰ شاهد حضور کشورهای خارجی، اساتید، هنرمندان و کنش‌گران برای اجرای تئاترهای خارجی در کشور و در جشنوارۀ تئاتر دانشحویی بوده‌ایم، امروز طبیعتاً تمامی این فرصت‌ها از دست رفته است و اصلاً دانشجویان امروز خبر ندارند که وضعیت تئاتر دانشگاهی تا چه اندازه عجیب و غریب، جذاب و پیچیده شده است.

وی ضمن ابراز تأسف از این امر که امروز، در تئاتر که پایگاه و ریشۀ آن فکر و اندیشه است با این موضوع روبرو هستیم که فلان اثر چند میلیاردی شد و این یعنی دقیقاً انگار ما با بازاری مشابه طلا، سکه و ارز روبرو هستیم، تصریح کرد: متأسفانه امروز معیار خوب بودن و استاندارد بودن تئاتر در کشورمان، این است که مثلاً فلان اثر چند میلیاردی شده یا چند میلیاردی نشده است و اصلاً امروز، مبحث این نیست که هنر تئاتر نباید درآمد داشته باشد و بفروشد، اتفاقاً تئاتر باید درآمدزا باشد و می‌تواند درآمدزا باشد، اما این که معیار شما این باشد که یک اثر چند میلیارد تومان فروخته است یا چند ستارۀ بازیگری در آن وجود دارد، تئاتر خوبی است، آیا این موضوع می‌تواند به مسیر تولید اندیشه در جامعه‌ای که درگیر این موضوع است که فلان تئاتر چقدر فروخته است، کمکی بکند؟

طیبی، در همین راستا و در پاسخ به پرسش مطرح شده، خاطر نشان کرد: البته که نه، چرا که این نگاه، نگاهی کاسب‌کارانه به اجرای تئاتر است و همین امر در حال انتقال نسل به نسل به دانشجویان و کسانی است که به تازگی وارد هنر تئاتر شده‌اند، پس ما با معضلاتی چند وجهی روبرو هستیم که یکی از مهم‌ترین آن‌ها، عدم حمایت مرکز هنرهای نمایشی و نداشتن سازوکار برای اتفاقاتی از این دست است.

وی بلاتکلیفی هنرمندان در ارائۀ اثر را یکی دیگر از مشکلات موجود در تئاتر امروز برشمرده و با اذعان به این امر که هنرمندان امروز در تولید و اجرای آثار نمایشی، نمی‌توانند آئین‌نامۀ مکتوب و مدونی را به راحتی در اختیار داشته باشند، تا بتوانند وضعیت شورای نظارت و ارزیابی صحبت کند، یادآور شد: یک تولیدکنندۀ اثر نمایشی، نمی‌داند زمانی که می‌خواهد یک اثر را ارائه دهد، مشخصاً خط قرمز‌ها کدام هستند و کدام نیستند، چون هر روز این خطر قرمزها به دلخواه آقایان تغییر پیدا می‌کند و هنرمندان هم هرگز متوجه نمی‌شوند.

این کارگردان تئاتر، در بخشی دیگر از این گفتگو، با اشاره به این نکته که اگر امروز بخواهیم به حوزۀ مدیریتی سالن‌ها بپردازیم، باید بگوییم که در سالن‌هایی مانند تئاتر شهر، امروز شاهد سیاه‌ترین دورۀ مدیریتی از سال ۱۳۵۷ تا به امروز هستیم، تأکید کرد: مدیریت امروز تئاتر شهر، به لحاظ مدیریتی بسیار ضعیف است و اولاً زمانی که فراخوان برای اجرای آثار منتشر می‌شود، ما هرگز نمی‌فهمیم که اعضای شورای بازخوانی آثار چه کسانی هستند و در چنین شرایطی باید پرسید که چرا چنین اتفاقی می‌افتد و آیا ما با مسئلۀ امنیتی روبرو هستیم که نباید بفهمیم که چه کسانی متون نمایشی را مطالعه می‌کنند یا این که ایشان نمی‌خواهند پاسخ‌گو باشند و می‌خواهند حکم‌فرمایی خویش را داشته باشند و هر گونه که می‌خواهند به آثار اجرا بدهند و هر کاری که دلشان می‌خواهد در مجموعۀ تئاتر شهر انجام بدهند.

طیبی، برخورد مجموعۀ تئاتر شهر با تولیدکنندگان آثار نمایشی را برخوردی ضعیف، قلدرمأبانه و بی‌ادبانه با اهالی تئاتر برشمرده و بابیان‌این‌نکته‌کهبارها و بارها به درخواست ملاقات وی با مدیر مجموعۀ تئاتر شهر پاسخ منفی داده شده است، یادآور شد: بارها به من گفته شده است که ایشان تا دو ماه آینده کسی را برای ملاقات نمی‌پذیرند و این موضوعات، برای یک هنرمند که باید سعه‌صدر داشته باشد، با هنرمندان گفتگو کند و بتواند نظرات مخالف را بشنود، جلوۀ درستی ندارد.

وی، با تأکید بر این امر که امروز می‌بایست کیفیت آثار تولیدشده در تئاتر شهر تهران را در زمان مدیریت کنونی و همچنین میزان فروش و استقبال مخاطبان را بررسی کرد و تنها در چنین شرایطی است که می‌توان به این نتیجه رسید که امروز، مدیریت کنونی تئاتر شهر را به یک مخروبۀ مطلق تبدیل کرده است، گفت: این موضوع را می‌توان نمونه‌ای دیگر در حوزۀ مدیریت تئاتر دانست که می‌توان به آن پرداخت و متأسفانه هیچ کس هم به در مقابل چنین موضوعی پاسخگو نیست و این نیز از نمونۀ دیگر از مشکلاتی است که از حوزۀ کلان تا به حوزۀ خرد به آن اشاره شد.

این کارگردان تئاتر، با اشاره به وضعیت مدیریت سالن‌های خصوصی تئاتر، با بیان این که امروز تنها عنصر پول در مدیریت سالن‌های خصوصی تئاتر در کشور حکم‌فرماست و ما با یک وضعیت پیچیده و دشوار روبرو هستیم، افزود: متأسفانه امروز، مدیریت مرکز هنرهای نمایشی در این زمینه، نه پاسخگو و نه پیگیر این موضوع هستند که چرا تئاتر کشور در چنین وضعیتی است و چرا در حوزۀ اجرا، این مبالغ بسیار بالا از هنرمندان برای اجرای یک اثر نمایشی گرفته می‌شود و باید پرسید آیا من هنرمند که می‌خواهم امروز یک اثر نمایشی تولید کنم و حرفی برای گفتن از زبان خودم داشته باشم، باید مثلاً شبانه باید این رقم را به یک تماشاخانۀ خصوصی بدهم که می‌خواهم برای جامعۀ خودم حرفی برای گفتن داشته باشم؟