بزنگاه انسانی

«یاسمن خلیلی‌فرد»

هنرمندنیوز: مهم‌ترین ویژگی و بارزترین ارزش «تی تی» این است که با وجود دنیای زنانه‌اش و به رغم مونث بودن فیلمساز، درام هرگز به سمت و سوی جنسیت‌زدگی پیش نمی‌رود و مرد و زن بر یکدیگر برتری نمی‌یابند. پناهنده برای تسهیل روند روایت‌پردازی‌اش و یا احتمالاً جذب گروهی خاص از مخاطبان مرد را به ابزاری برای نمایش جهان زنانه‌ی داستانش بدل نمی‌کند. زن داستان برخلاف بسیاری دیگر از فیلمهایی که داستانشان در شمال می‌گذرد به واسطه‌ی تنهایی و ایستادگی‌اش در برابر دشواری‌های زندگی و هجمه‌ها از زنانگی تهی نشده و به وجوه مردانه استحاله پیدا نمی‌کند؛ حتا اگر ابراهیم، استاد فیزیک (پارسا پیروزفر) به او بگوید که شبیه زن‌ها نیست. آن‌چه می‌خواهم موکداً به آن بپردازم این است که تی‌تی (الناز شاکردوست) بسیار عمیق‌تر و کامل‌تر از زنان دیگری‌ست که قرار است در محیط روستایی قرار گیرند و کارهای مردانه کنند و همه‌ی این‌ها به توانمندی آیدا پناهنده و ارسلان امیری در پرداختن به شخصیت زن و شناخت درست آ‌ن‌ها از دنیای زن روستایی بازمی‌گردد. نباید از یاد برد که اندک خطا و یا اهمالی در شخصیت‌پردازی می‌توانست تی‌تی را به کاراکتری منفعل و نزدیک‌به‌تیپ مبدل سازد.
یکی دیگر از امتیازات فیلم‌های پناهنده که در «تی تی» برجسته‌تر از آثار دیگرش می‌شود قصه‌گو بودن آن‌ها در عین توجه به فرم و ساختار بصری است. پناهنده سینما را می‌شناسد؛ همان‌قدر که بر متن احاطه دارد تصویر را نیز بلد است و می‌داند که چگونه باید از قابلیت‌های بصری موجود و نهفته در موقعیت مکانی و جغرافیایی به درست‌ترین شکل ممکن بهره ببرد. او بهترین اندازه‌‌نماها را انتخاب می‌کند و دوربین را نه به شکلی مستقیم اما به شکلی کاملاً زیرپوستی همسو با آدم‌ها به دنیایشان وارد کرده و آن را جزئی از فیلم می‌کند. به همین علت است که فیلم‌های او عموماً از نماها و قاب‌هایی زیبا، متناسب و هنرمندانه تشکیل شده‌اند که لحن و فضای شاعرانه‌ی آثارش را دوچندان می‌کنند.
همان‌طور که پیش‌تر نوشتم، قصه‌گویی و تسلط بر روایت‌پردازی از اصول اصلی فیلم‌های آیدا پناهنده است. این بدان معنا نیست که او در نوشتن فیلمنامه‌هایش بی‌نقص عمل می‌کند و یا متن کارهای او فاقد حفره و نقصان‌اند. به عنوان مثال در «اسرافیل» فیلمنامه دچار چندپارگی آشکاری می‌شود. در «تی تی» نیز گاه بخشهای مختلف فیلمنامه به درستی به یکدیگر وصل نمی‌شوند و نوعی گسستگی و عدم چفت و بست علت و معلولی میان برخی از نقاط درام دیده می‌شود اما در نگاهی کلی، فیلمنامه درام را از نقطه‌ای مناسب آغاز می‌کند، به اوج رسانده و به پایان می‌برد. شاید تعلیق‌ها می‌توانستند بیش‌تر باشند و داستانک‌ها به پختگی و تکامل بیشتری برسند اما در عوض فیلمساز با طرح ظرایفی خلاقانه در متن (مثلاً توانایی شعبده‌بازی در تی تی، شنا کردن او در دریا برای شفای ابراهیم، گریه‌ی بی‌امان او پس از شنیدن فرضیه‌ی نابودی کره‌ی زمین از زبان ابراهیم، اجاره دادن رحمش به هدف آن‌چه کمک به همنوع میپندارد و …) فیلمنامه را از سکون و یکنواختی نجات می‌دهد. «تی تی» مملو از همین غافلگیری‌های کوچک اما هوشمندانه است ضمن آن‌که بهره‌گیری از پایان‌بندی درست و به‌جا مهر تأییدی‌ست بر این مدعا که فیلمساز موفق شده در «تی تی» به نوعی رشد و کمال در کارنامه‌ی فیلمسازی‌اش دست یابد. او فیلم را با پایان بازی ساختگی به انتها نمی‌رساند، پایان تحمیلی به آن منگنه نمی‌کند و فیلم را در درست‌ترین حالتش به پایان می‌رساند. همه‌ی اینها حاصل سال‌ها فعالیت و تجربه‌گرایی اوست.

«تی تی» فیلمی‌ست که در لایه‌های زیرین خود به مفاهیم انسانی می‌پردازد و از این جهت می‌توان آن را اثری شریف و دغدغه‌مند به شمار آورد. آدم‌های “تی‌تی” هر یک در بزنگاه‌های اخلاقی متفاوت، تصمیمات متفاوتی می‌گیرند و بحرانی انسانی-اخلاقی را پشت سر می‌گذارند. ضمن آن‌که نقش عشق در فیلم پررنگ است و همین امر آن را از فضای فیلم‌های نفسگیری چون آثار فرهادی دور کرده و مایه‌هایی شاعرانه و هنری به آن ‌می‌بخشد.
«تی تی» یک عاشقانه‌ی آرام و مسحورکننده است که به طرز متناسبی جلو می‌رود و همه‌ی آدم‌هایش صاحب فردیت کافی‌اند.
کاراکتر تی‌تی با بهترین نقش‌آفرینی الناز شاکردوست در کارنامه‌ی بازیگری‌اش می‌تواند با حداقل عناصر احساساتی عشق در عین مقاومت را به نمایش بیرونی برساند. ضمن آن‌که شاکردوست در این بازی متفاوت سرانجام به ما نشان می‌دهد که چگونه می‌توان با یک بازی درونی، احساسات دختری جوان با موقعیت خاص اجتماعی را بی آن‌که درگیر اغراق و گلدرشتی شود به نمایش گذاشت.
پارسا پیروزفر همچون همیشه آرام و موقر است. شاید نقش او در “تی تی” تفاوت چندانی با نقش‌ها و بازیهای پیشین‌اش نداشته باشد اما بازی او متناسب و هماهنگ با دو بازیگر دیگر فیلم است.
امیرساسان با بازی هوتن شکیبا یک نقش مکمل جذاب است که در همان حضور کوتاه بسیار تاثیرگذار است و به نحوی وجوه و ویژگی‌های رفتاری او در معرفی کاراکتر تی‌تی به مخاطب تأثیر و نقشی به سزا دارد.
موقعیت‌های بکر جغرافیایی و تصاویر کارت‌پستال‌گونه بسیار به درآمدن فضای بصری و زیبایی‌شناسی فیلم کمک کرده است. درواقع همین فضاست که فیلم را واجد اتمسفری منحصر به فرد کرده ، فضایی که شاید در خیلی از فیلم‌ها دیده باشیم اما در «تی تی» حالتی کاملاً شخصی پیدا می‌کند و به شکل خوشایندی به فیلم الصاق می‌شود.
آیدا پناهنده در کارگردانی، گامی رو به جلو گذاشته است. او در حفظ ریتم، تنظیم دکوپاژ و میزانسن‌ها حرفه‌ای و موفق عمل می‌کند و تسلطی کامل بر فیلم خود دارد؛ همان چیزی که از او انتظار داشتیم و به انتظارمان بهترین پاسخ را داده است.