«برنامه ۷۵» یا برنامه زدودن جامعه از کهن سالان

هنرمندنیوز: داستان از این قرار است که پیر شدن فزاینده ی  جمعیت ژاپن، (یکی از معضلات مهم این کشور)، دولت این کشور را در آینده ای نه چندان دور، با تکیه بر این که کهن سالان، از یک سنی به بالا،  باری بر دوش اجتماع هستند، به این اندیشه می اندازد که ساز کارهای مالی و خدماتی ویژه ای را برای متقاعد کردن آنها به پذیرفتن مرگ خود خواسته، پیاده کند.

این معضل بزرگ، در میزانسنی با فاصله و سرد، همراه با رنگ، نگاره ها  و نور پردازی مناسب، به کمک سه شخصیت اصلی، “میشی” (شیه کو بایشو) ، یک زن ۷۷ ساله ای که هنوز هم برای افزودن به روزی ناچیز خود ناچار است دنبال  کارهای گوناگون بگردد اما به دلیل کهن سالی کسی او را نمی پذیرد، “هیرومو”، مامور دولت برای گزینش این کاندیداهای مرگ و “ماریا”، یک کمک پرستار فیلیپینی، به تصویر کشیده می شود.

حال اگر در گذشته سنت ها در ژاپن دست زدن به چنین کاری را ممکن و یا حتا واجب می کرد، در”برنامه ۷۵ ” ، مرگ خود خواسته ، همراه با قرارداری امضا شده با دولت انجام می گیرد!! به کاندیداها ۱۰۰٫۰۰۰ ین داده می شود که با آنها هر کاری را که دلشان می خواهد بکنند. همه روزه هم یک مددکار تعیین شده توسط اداره دولتی، به این کاندیداها زنگ می زند تا گپی زده باشند. این تماس تلفنی اما می بایست در ۱۵ دقیقه انجام گیرد و نه یک دقیقه بیشتر !! آنها همچنین می توانند از میان مدل های گوناگون سوزانده و به خاک سپرده شدن، آنچه را که می خواهند بر بگزینند و در مورد هزینه آن نگران نباشند.. سپس، کارگردان از ورای شخصیت مامور دولت که به مورد شخصی خانوادگی خود در پیوند با این معضل بر می خورد، مددکار جوانی که نمی تواند کار خود را با فاصله انجام دهد و درگیر احساسات خود می شود و  خدمه فیلیپینی رنج کشیده و حساس مرکز انجام خودکشی خود خواسته و نیز اشاره به سود مالی دستگاهها، فیلمی با ارزش می آفریند.

این افزایش جمعیت کهن سال در ژاپن هم اکنون در این رده سنی این احساس گناه را به وجود آورده که وجودشان زیادی است. حسی که چندان تازگی ندارد، چرا که در “ترانه نارایاما” (افسانه نارایاما)، به کارگردانی “شوهیه ایما مورا” (۱۹۸۳)، پیر زنی برای پیروی از سنت، همراه با فرزند بزرگش، به کوهستانی می رود که در آنجا بمیرد؛ جائی که روح کهن سالان و مردگان در آن به سر می برند. در فیلم “عهد”، ساخته “کیجو یوشیدا” (۱۹۸۶) نیز این تم دنبال می شود.  اما “برنامه ۷۵” آن جنبه رمانتیک و شاعرانه ی فیلم های یاد شده را ندارد چرا که مشتی محکم و سرد به روح انسان می زند. موسیقی مناسب فیلم نیز به ساختن جو آن کمک شایانی می کند.

در این نخستین فیلم، که از دید گویش سینمائی وبیان احساسات کاملا در چارچوب سینمای ژاپن قرار می گیرد، کارگردان، با هوشمندی، همه نکات مهم را، بیش از این که با نمایش بیان کند با گوشه زدن به تماشاگر می فهماند. نشان دادن اتاقی کوچک و نسبتا تاریک که در آن زن سالمند بر روی صندلی نشسته و هیچ کاری نمی کند در حالی که بیرون روشن است و یا پاسخ های منفی برای انجام کارهای کوچک می شنود و بسیاری از صحنه های دیگر در این راستا قرار می گیرند و بسیار کار آ هستند. شاید اینگونه فیلم ها برای کسانی که مشت کوبی می خواهند جالب نباشد، امامورد پسند کسانی قرار می گیرد که به جنبه شاعرانه و القا کننده ی آرام دردها، جوش و خروش های درونی و دشواری ها،  ارزش بیشتری می دهند.

فیلم “برنامه ۷۵ “، گر چه در ژاپی می گذرد، که چندی است که با افزایش جمعیت سالمند خود روبروست، اما در مورد هرز روی های جوامع دیگری، چون پاره ای از کشورهای اروپائی نیز هشدار می دهد که با چنین پدیده ای روبرو هستند.  گفتنی است که در سال ۲۰۱۹، ۲۸٫۴% جمعیت ژاپن (حدود ۳۸ میلیون) بیش از ۶۵ داشتند. جمعیتی که هزینه شان بر اقتصاد این کشور تاثیر زیادی داشته است. کاهش تولید ناخالص ملی، پس انداز ها، مالیات ها همگی بر بودجه سلامتی و بهداشت فشار بسیار آورده است و همه دولت های ژاپن در پی یافتن راه حلی تازه، از جمله کمک به نو آوری در زمینه رباط ها، آسان تر کردن ورود مهاجران، کاهش اختلاف دستمزد میان زنان و مردان، افزودن به سن بازنشستگی و.. راهکارهای دیگر هستند.

کارگردان از راه این فیلم مسئله شرف انسانی را، پس از کشتار ناتوانان، دیوانگان، افزون بر یهودیان و کمونیست ها و کولیان را مطرح می کند که از آن دوران به این سو به یک تابو تبدیل شده بود و می تواند دولتمردان را در برابر دشواریهای مالی و بازیهای سیاسی به تابو شکنی وادارد.

از سوی دیگر فیلم  مسئله پایان خود خواسته زندگی را مطرح می کند، که گر چه در چند کشور اروپائی از سالها پیش پذیرفته و فانونی شده است، پس از سالها بحث نمایندگان پارلمان فرانسه  و پیاده کردن  شماری مقررات برای بیماران بدون درمانی که بسیار رنج می کشند، هنوز در این کشور ادامه دارد و قرار است به زودی در پارلمان مطرح گردد و یا یک همه پرسی پیرامون آن انجام شود.

مرگ خود خواسته “ژان-لوک” گدار، بار دیگر گستره بیشتری به این پرسش و تلاشی ها برای قانونی ساختن این خواست داده است.

شهلا رستمی